«Donald ο απατεώνας» Τι καρτούν βλέπουν τα παιδιά;

	«Donald ο απατεώνας» Τι καρτούν βλέπουν τα παιδιά;
	Στεφανία Καρκαμάνη / Ψυχολόγος - Συγγραφέας

Το 1971 στη Χιλή, οι Mattelart Armand και Ariel Dorfman, κυκλοφόρησαν το βιβλίο «Donald ο απατεώνας, ή Η διήγηση του ιμπεριαλισμού στα παιδιά». Η χούντα του Pinochet το απαγόρευσε και πέταξε στη θάλασσα πέντε χιλιάδες αντίτυπα. Τα χρόνια που ακολούθησαν, το βιβλίο αντιμετώπισε πολλούς δικαστικούς αγώνες, αλλά παρά τις περιπέτειές του, κάποια αντίτυπα, κατάφεραν να φτάσουν και στην Ελλάδα. Προς τι, λοιπόν, τόση φασαρία;

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι κρύβεται πίσω από τους «αθώους» χαρακτήρες καρτούν, που μεγαλώνουν γενιές και γενιές; Το βιβλίο δαιμονοποιήθηκε γιατί περιέγραφε τις δυναμικές των σχέσεων του Donald με τον Skroutz, ποια είναι η θέση της γυναίκας στη Λιμνούπολη, ποια είναι η σχέση εργασίας και χρήματος και πώς αντιμετωπίζονται οι τριτοκοσμικές χώρες από την Disney. Στα χρόνια που ακολούθησαν, πολλές μομφές σε σχέση με τον ρατσιστικό και ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της Disney ήρθαν στην επιφάνεια. Η εταιρία έλαβε το μήνυμα και προσπάθησε να διορθώσει την εικόνα αυτή στα σύγχρονα καρτούν της.

Ένας καθηγητής του τμήματος ψυχολογίας, είχε έρθει μια μέρα στο μάθημα με μια εικόνα του Mickey Mouse, που έδειχνε τη σταδιακή «μεταμόρφωσή» του στην πάροδο του χρόνου. «Τι παρατηρείτε;» μας είχε ρωτήσει. Η απάντηση ήταν μάλλον προφανής: το διάσημο ποντίκι, «μίκρυνε» ηλικιακά, από την προσομοίωση ενός νέου, ίσως γύρω στα 20 χρόνια, σε ένα νήπιο, ίσως 3-4 ετών. «Ποιος ο λόγος;» ήταν η επόμενη ερώτηση. Ο λόγος είναι, ότι η βιομηχανία του Hollywood, έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια να εμφανίζει ορισμένα υποσυνείδητα, παιδοφιλικά μηνύματα. Τα πρότυπα ομορφιάς, σε πολλές ταινίες, αρχίζουν να προσεγγίζουν το δίχως καμπύλες γυναικείο σώμα και το αδύνατο ανδρικό, καθώς και τα ισομετρικά πρόσωπα με μεγάλα μάτια: χαρακτηριστικά, δηλαδή, που κάνουν τον άνδρα ή τη γυναίκα να μοιάζουν με παιδιά.

Γεννιούνται, λοιπόν, μία σειρά ερωτημάτων: «Ποιος ο ρόλος των συμβουλίων λογοκριτών σε όλα αυτά;», «Πόσο επηρεάζονται τα παιδιά από τα καρτούν;» και «Ποια η θέση του γονέα;». Ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά, στο καθένα από αυτά τα θέματα.

Πρώτα από όλα, τα περίφημα ανά των κόσμο «συμβούλια λογοκρισίας». Το κατά πόσο δρουν ανεξάρτητα ή καθοδηγούμενα από συμφέροντα άλλων, αυτό ας μείνει στην κρίση του καθενός. Άλλωστε πρόκειται για ένα πολύ λεπτό και πολύπλευρο θέμα, που αγγίζει, από το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως το ζήτημα της υποκειμενική ερμηνείας της τέχνης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε κάποια παραδείγματα, δανεισμένα από το «top ten» των απαγορευμένων καρτούν:

1) Spongebob Squarepants: Το 2006 απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση της Κίνας, ενώ το 2005 αντιμετώπισε την οργή θρησκευτικών οργανώσεων, με το επιχείρημα ότι περνά ομοφυλοφιλικά μηνύματα στα παιδιά. Ορισμένες ιδιαίτερα προκλητικές σκηνές, όπως αυτή που ο Bob και ο φίλος του ο Patrick υιοθετούν ένα μωρό αστερία και παίζει ο μεν το ρόλο της γυναίκας και μητέρας, ο δε το ρόλο του άντρα και πατέρα, δε βοήθησαν να καταλαγιάσουν τα πνεύματα.

2) Tiny Toons: Το πρόγραμμα με τη νεότερη γενιά χαρακτήρων της Warner Brothers είχε προβλήματα εξ’ αρχής, λόγω του ιδιαίτερου χιούμορ του, αλλά το επεισόδιο «One beer» , όπου ο Buster, o Plucky και ο Hamton πίνουν μπύρα, κλέβουν ένα περιπολικό, το ρίχνουν από ένα βουνό και πεθαίνουν, δικαίωσε τους επικριτές της σειράς.

3) Family Guy: Το επεισόδιο : «When You Wish Upon a Weinstein» απαγορεύτηκε γιατί θεωρήθηκε προσβλητικό για τους Εβραίους, ενώ το επεισόδιο «Partial Terms of Endearment», απαγορεύτηκε γιατί πραγματεύεται το θέμα της έκτρωσης.

4) The Simpsons: Το 2008 η Βενεζουέλα και η Ρωσία απαγορεύουν το καρτούν, χαρακτηρίζοντάς το ακατάλληλο για παιδιά και κατηγορώντας το, ότι προωθεί την βία, την πορνογραφία και την αντικοινωνική συμπεριφορά. Το επεισόδιο της 9ης σεζόν, «The Cartridge Family», όπου ο Homer αγοράζει ένα όπλο, απαγορεύτηκε και στην Αγγλία.

Αλλά και τα : «Beavis and Butthead», το πολυκυνηγημένο «Popetown» που προσβάλλει δίχως έλεος την καθολική εκκλησία, το «Southpark», το «Ren and Stimpy», το «Pokemon», αλλά και το κλασσικό μας «Looney Toons», επεισόδια του οποίου απαγορεύτηκαν λόγω έντονου ρατσιστικού περιεχομένου, όπως και άλλα καρτούν, έχουν μπει κατά καιρούς στο στόχαστρο των συμβουλίων.

Πόσο επηρεάζονται, λοιπόν, τα παιδιά από όλα αυτά; Ας εξετάσουμε τις παραμέτρους. Φυσικά και τα περισσότερα από τα μηνύματα που περνά το καρτούν και είναι ορατά στον ενήλικο, ένα παιδί δεν είναι σε θέση να τα καταλάβει καν. Όχι συνειδητά, τουλάχιστον. Υποσυνείδητα μηνύματα περνούν ακατέργαστα και ασταμάτητα τις αντιστάσεις της συνειδητότητας, που είναι άλλωστε μειωμένες, τόσο στο νήπιο, όσο και στον έφηβο, με ταχύτητες που καταγράφει η κίνηση του αμφιβληστροειδούς κάθε φορά που αλλάζει η φωτεινότητα της οθόνης, χωρίς να περνούν από την επεξεργασία της σκέψης.

Τα σημερινά παιδιά, έχουν από την άλλη, ένα μεγάλο πλεονέκτημα, σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Λόγω της έκθεσής τους στην τεχνολογία από τη γέννησή τους ακόμα, έχουν μεγαλύτερες αντιστάσεις σε αυτήν. Αρκεί να παρατηρήσετε μέσα στην οικογένειά σας για παράδειγμα, πόσο συχνά αλλάζει τα κανάλια της τηλεόρασης ο παππούς, ο ενήλικος, ο έφηβος, το παιδί. Η νέα γενιά, συνήθως, δεν στέκεται απορροφημένη από το «χαζοκούτι», όμως αλλάζει συνεχώς τα κανάλια, δεν παρακολουθεί τις διαφημίσεις και χάνει γρήγορα το ενδιαφέρον για ένα πρόγραμμα. Απορροφάται, βέβαια, σε αφύσικο βαθμό από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και το internet, αλλά αυτό είναι ένα τελείως ξεχωριστό θέμα. Οπότε, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι ναι μεν η νέα γενιά έχει αποκτήσει ένα είδος «ανοσίας» στα μηνύματα της τηλεόρασης, σε σχέση με τις προηγούμενες, δεν παύουν, όμως, «οι κεραίες» των παιδιών να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες.

Και από το βομβαρδισμό μηνυμάτων που δέχονται, σίγουρα κάποια καταφέρνουν «να περάσουν». Έτσι, καταλήγουμε στο τρίτο ερώτημα: «Ποιος ο ρόλος του γονέα»; Η «βέλτιστη μέση οδός» των αρχαίων Ελλήνων, βρίσκει και εδώ την εφαρμογή της. Φυσικά και δεν μπορούμε να φτάσουμε σε σημείο να τρομοκρατηθούμε, να υπεραναλύουμε και μην επιτρέπουμε στα παιδιά να παρακολουθήσουν σχεδόν κανένα καρτούν ή νεανικό πρόγραμμα. Αυτό θα τους έκανε να νιώσουν περιθωριοποιημένα και μειονεκτικά σε σχέση με τους συμμαθητές τους, που συζητούν συνεχώς γι’ αυτά. Από την άλλη, δεν μπορούμε να τα αφήσουμε να βλέπουν τηλεόραση όσες ώρες θέλουν, ούτε να βλέπουν οτιδήποτε θέλουν. Πρέπει να θυμόμαστε, πως ένα πρόγραμμα που διαφημίζεται και προωθείται ως παιδικό, δεν είναι απαραίτητα κατάλληλο για παιδιά.
 

Επίσης, δεν είναι όλα τα κινούμενα σχέδια παιδικά προγράμματα! Δεν είναι ό,τι καλύτερο για ένα παιδί να παρακολουθεί ένα καρτούν για έναν αλκοολικό πατέρα που χειροδικεί για να πειθαρχήσει το γιο του (Τhe Simpsons), ούτε για ένα σατανικό, ομοφυλόφιλο μωρό που προσπαθεί να δολοφονήσει τη μητέρα του (Family guy), ούτε για ένα κόσμο όπου τα ρομπότ καταναλώνουν αλκοόλ για να λειτουργήσουν και καπνίζουν πούρα (Futurama) και φυσικά, ούτε για μικρά χαριτωμένα ζωάκια που προσπαθούν να φτιάξουν σπιτική λεμονάδα, τους γλιστρά το μαχαίρι, κόβουν το μάτι τους κι έπειτα στύβουν το βολβό και σερβίρουν το αίμα αντί για λεμονάδα (Happy Tree Friends).

Καλό θα ήταν να ξοδέψουν οι γονείς λίγο από το χρόνο τους, παρακολουθώντας μαζί με το παιδί τα αγαπημένα του προγράμματα, ώστε να κρίνουν οι ίδιοι, αν τα μηνύματα και οι ρόλοι που απεικονίζει, είναι ή όχι βλαβεροί για την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Ακόμα κι αν παρουσιάζεται κάτι όχι εντελώς αθώο (γιατί, ας μη γελιόμαστε, η εποχή του Tom and Jerry έχει περάσει ανεπιστρεπτί), μια απλή, αλλά ξεκάθαρη συζήτηση με το παιδί αρκεί για να αποκτήσει το ίδιο σωστή στάση απέναντι σε αυτό που βλέπει. Αν, όμως, κάτι ξεπερνά τα όρια, ο γονέας μπορεί να απομακρύνει το παιδί του από αυτό, όσο δημοφιλές κι αν είναι το πρόγραμμα , πατώντας απλά το κουμπάκι και «that's all folks!»!