«ΑΓΧΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ»: Fight or flight…

	«ΑΓΧΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ»: Fight or flight…
	Στεφανία Καρκαμάνη / Ψυχολόγος - Συγγραφέας

Η εξεταστική περίοδος πλησιάζει. Σχολικές εξετάσεις, πτυχία ξένων γλωσσών και φυσικά οι Πανελλαδικές. Το αίσθημα του άγχους έχει εισβάλλει έντονο σε πολλά σπίτια, προερχόμενο από μαθητές, γονείς και καθηγητές. Μάλιστα το άγχος δεν κάνει διακρίσεις. Το βιώνει ο άριστος μαθητής που ήδη έχει κάνει τη δουλειά που θα έπρεπε με περισσή τελειομανία και παρόλα αυτά θεωρεί πως θα αποτύχει, ο μέτριος μαθητής που πιέζεται να γίνει άριστος και ο κακός μαθητής που πιέζεται γιατί γνωρίζει πως δε θα τα καταφέρει. 

Πότε όμως το άγχος γίνεται επιβλαβές; Πότε μιλάμε για αγχογόνο διαταραχή, μια ψυχοσωματική κατάσταση που απειλεί την ψυχική, αλλά και τη σωματική υγεία του ατόμου; Αν πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, θα ξεκινήσουμε από το διαχωρισμό άγχους και στρες. Το στρες είναι η αντίδραση του οργανισμού σε ένα υπαρκτό εξωτερικό ερέθισμα. Είναι η απάντηση σε μια πραγματική, πιεστική κατάσταση και διαρκεί περιορισμένο χρονικό διάστημα. Εδώ εμφανίζεται η λεγόμενη αντίδραση «πάλης ή φυγής» (fight or flight reaction). Όταν οι απαιτήσεις της κατάστασης έχουν μεγάλη απόσταση από τις δυνατότητες του ατόμου, το στρες εμφανίζεται ως ένας μηχανισμός προστασίας του.

Παρόμοια λειτουργεί και ο φόβος, ο οποίος επίσης αποτελεί φυσιολογική και περιορισμένη χρονικά αντίδραση σε έναν υπαρκτό κίνδυνο. Το άγχος από την άλλη, προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «άγχω» (πιέζω δυνατά το λαιμό, πνίγω, στραγγαλίζω). Πρόκειται για μια κατάσταση συναγερμού, η οποία δεν περιορίζεται χρονικά ενώ το άτομο δε βρίσκεται απαραίτητα αντιμέτωπο με κάποιο πραγματικό κίνδυνο. Παρόμοια λειτουργεί και η φοβία. Τα συμπτώματα του άγχους ποικίλλουν: Σωματικά: ημικρανίες, αίσθηση πνιγμού, υπέρταση, δερματικές αντιδράσεις, μολύνσεις, μυϊκοί σπασμοί. Συμπεριφορικά: διαταραχές στον ύπνο, αλλαγές στη διατροφή, χρήση ουσιών, έλλειψη ενδιαφερόντων, επιθετικότητα, πτώση ενεργητικότητας, μείωση της ικανότητας οργάνωσης και προγραμματισμού, προβλήματα μνήμης. Γνωστικά: υπερ-δραστηριότητα, υπερ-απασχόληση, χαμηλή αυτοπεποίθηση, πολλαπλοί ρόλοι. Συναισθηματικά: ευερεθιστότητα, αδιαφορία, αβεβαιότητα για το μέλλον, ανησυχία, κατάθλιψη.

Οι ιατρικές καταστάσεις που συνδέονται με το άγχος είναι πολλές (καρδιακές αρρυθμίες, αγγειοεγκεφαλικό επεισόδιο, όγκοι εγκεφάλου πλησίον της τρίτης κοιλίας, υπογλυκαιμία, νόσος Parkinson, νόσος Alzheimer κ.ά.), ενώ το φάσμα των διαφορετικών αγχογόνων διαταραχών είναι ευρύ, καθώς το άγχος δεν εκφράζεται κατά τον ίδιο τρόπο σε όλους (διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, ειδική φοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μετατραυματική διαταραχή, διαταραχή οξέος στρες, γενικευμένη αγχώδης διαταραχή κ.ά.). Οι παράγοντες που προκαλούν άγχος στους εφήβους είναι οι σχέσεις με συνομηλίκους και εκπαιδευτικούς, η σχολική επιτυχία η οποία συνδέεται με τη γενικότερη επιτυχία του ατόμου, η πίεση για υψηλές επιδόσεις από τους γονείς, τα διάφορα οικογενειακά προβλήματα καθώς και το άγχος που έχει βιώσει το άτομο στην παιδική ηλικία και αναδύεται στην περίοδο της εφηβείας. Ο τρόπος που εκδηλώνεται το άγχος σε αυτή την ηλικία εκφράζεται ως γενικευμένο άγχος, σχολική φοβία ή σχολική άρνηση, διαταραχή πανικού και κοινωνική φοβία. Οι έφηβοι υιοθετούν διάφορες τεχνικές αντιμετώπισης του άγχους τους. Ανάμεσα σε αυτές είναι η άρνηση και η απόσυρση. Κατά αυτό τον τρόπο αγνοούν την ένταση της κατάστασης. Επίσης, η παρορμητική συμπεριφορά, η οποία προκαλεί τις αντιδράσεις των γύρω τους. Υπάρχει ακόμα και η παλινδρόμηση, δηλαδή η εμφάνιση συμπεριφορών που αντιστοιχούν σε μικρότερες ηλικίες και αναπτυξιακά στάδια. Από την άλλη, κάποιοι έφηβοι υιοθετούν πιο θετικές τεχνικές αντιμετώπισης όπως το χιούμορ, η απώθηση (ασχολούνται με θέματα που τους ευχαριστούν), η μετουσίωση (διοχετεύουν το άγχος στον αθλητισμό και το παιχνίδι) και η πρόληψη (προβλέπουν ότι μια κατάσταση θα τους προκαλέσει άγχος). 

Οι ψυχολόγοι παιδιών και εφήβων προσφέρουν διάφορες τεχνικές διαχείρισης του άγχους. Οι στρατηγικές ηρεμίας έχουν γίνει δημοφιλείς και τις χρησιμοποιούν κι άλλο ειδικοί εκτός των επαγγελματιών ψυχικής υγείας (νευρομυϊκή χαλάρωση, καθοδηγούμενη φαντασία, τεχνικές αναπνοής). Αποτελούν χρήσιμα εργαλεία, τα οποία όμως δε λύνουν το πρόβλημα από μόνα τους. Για να μπορέσει να διαχειριστεί το άτομο το άγχος του, χρειάζεται να κάνει μια πιο ουσιαστική δουλειά με τον εαυτό του, η οποία ξεκινά από την αυτοπαρατήρηση (αναγνώριση σκέψεων και πεποιθήσεων), προχωρά στον αυτοέλεγχο και την αυτοκαθοδήγηση με τη χρήση εσωτερικού διαλόγου και φτάνει στην επίλυση των προβλημάτων μέσω ασκήσεων συναισθηματικής ενημερότητας και έκφρασης συναισθημάτων (γνωστική - συμπεριφορική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση). 

Οι γονείς από τη μεριά τους μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αναγνωρίζει τις στρεσογόνες καταστάσεις και να διατηρεί μια θετική προσέγγιση σε αυτές. Να έχει αυτοπεποίθηση και την ψυχραιμία να εστιάζει στο πρόβλημα και όχι στα συναισθήματα που του προκαλεί. Να κάνει καλή κατανομή καθηκόντων, αλλά και αρκετά διαλλείματα και μικρές αποδράσεις. Να το ενθαρρύνουν να ασχολείται με τον αθλητισμό και να έχει καλές διατροφικές συνήθειες. Να του εξηγούν τις βλαβερές συνέπειες του άγχους και να του μιλούν ήρεμα και αποφασιστικά, χωρίς να θυμώνουν μαζί του. Τέλος, δεδομένης της σημερινής πραγματικότητας, στην οποία το να είσαι παιδί και έφηβος είναι μια σκληρή δουλειά, αφού τα προγράμματά τους είναι ασφυκτικά φορτωμένα, ας μην ξεχνούν οι γονείς να αναρωτηθούν: μήπως έχει φορτωθεί το παιδί περισσότερα από όσα μπορεί να αντέξει; Το θέμα δεν είναι το άγχος των εξετάσεων. Μεγαλώνοντας, η ζωή θα προσφέρει απλόχερα στο άτομο αφορμές και λόγους για να νιώθει υπό πίεση. Είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει κάποιος από νωρίς τους τρόπους διαχείρισης, αλλά και τη στάση ζωής που θα αποτελέσουν τα όπλα του απέναντι στον πραγματικό κίνδυνο: το άγχος.