Οι μικροί χαμογελαστοί πονοκέφαλοι της σχολικής τάξης-Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Οι μικροί χαμογελαστοί πονοκέφαλοι της σχολικής τάξης
Στεφανία Καρκαμάνη / Ψυχολόγος - Συγγραφέας

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα

Μπήκε στην αίθουσα, κάθισε στην καρέκλα με τα ροδάκια και για λίγα δευτερόλεπτα, με επεξεργάστηκε με τα παιδικά του μάτια. Έπειτα, άρχισε να στριφογυρίζει την καρέκλα του γύρω γύρω και να την κάνει βόλτες όσο του επέτρεπε ο χώρος. Μου θύμισε σκηνή από καρτούν, όταν εκείνα τα σκιουράκια από το «Alvin and the chipmunks» δοκίμασαν καφεΐνη κι άρχισαν να χοροπηδούν ολόγυρα σαν μπαλάκια του τένις! Έπειτα με κοίταξε και είπε: «Έχω υπερκινητικότητα!»

Η ΔΕΠ-Υ, είναι μια οργανική διαταραχή, νευρολογικής και ψυχοκοινωνικής φύσης. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι αεικίνητα, νευρικά, τρέχουν εδώ κι εκεί ακόμα και σε χώρους που δεν προσφέρονται, μιλούν πολύ και ακατάπαυστα. Είναι παρορμητικά, δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους, διακόπτουν και ενοχλούν. Αδυνατούν να διατηρήσουν την προσοχή τους για πολύ (όχι πάνω από 7 περίπου λεπτά), να ακολουθήσουν κανόνες και να οργανωθούν. Συχνά φαίνεται να μην ακούν όταν τους απευθύνεται ο λόγος, χάνουν συνεχώς πράγματα και αποσπώνται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. Επίσης, έχουν φτωχό συντονισμό κινήσεων και ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων οδηγεί σε χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο και πολλούς καβγάδες στο σπίτι, ενώ το 1/3 αυτών, διατηρεί την πλήρη διάγνωση και στην ενήλικη ζωή (τα υπόλοιπα 2/3 βελτιώνουν τα συμπτώματα, δεν απαλάσσονται όμως πλήρως από αυτά).

Πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ αργούν να διαγνωστούν, γιατί γονείς και δάσκαλοι αποδίδουν την συμπεριφορά τους σε ζωηρότητα και τις χαμηλές τους επιδόσεις σε τεμπελιά. Δεν μπορούν να εξηγήσουν αλλιώς, γιατί ένα έξυπνο παιδί να μην τα πηγαίνει καλά στο σχολείο ή να δυσκολεύεται τόσο πολύ να συγκεντρωθεί στο βιβλίο του, ενώ συγκεντρώνεται μια χαρά στο ηλεκτρονικό του παιχνίδι. Και τα νεύρα των ενηλίκων εξαντλούνται, εξ' αιτίας ενός πρόσθετου παράγοντα: τα παιδιά αυτά είναι αναίσθητα απέναντι στην τιμωρία. Απλώς δεν λειτουργεί πάνω τους. Έχουν μειωμένη ικανότητα να αναστείλουν τις αυθόρμητες αντιδράσεις τους ή να σταματήσουν μια συμπεριφορά που άρχισε να εκδηλώνεται. Όσο για την υπερκινητικότητά τους, δεν μπορούν να τη μειώσουν, γιατί αυτός είναι ο τρόπος του οργανισμού να αντιμετωπίζει την διαταραχή. Η ΔΕΠ-Υ είναι αποτέλεσμα υποδιέγερσης του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και η συνεχής κίνηση, είναι ένας τρόπος αυτοδιέγερσής του.

Αν λοιπόν υποψιάζεται κάποιος γονιός ότι το παιδί του μπορεί να ταιριάζει σε αυτή την περιγραφή, αυτό που πρέπει να κάνει είναι να επισκεφθεί ένα ΚΕΔΔΥ ή Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο, ώστε να λάβει τη λεπτομερή διάγνωση. Μαζί με τη διάγνωση, θα λάβει και κάποια φυλλάδια με οδηγίες προς το δάσκαλο και τους γονείς. Έπειτα, θα χρειαστεί να επισκεφθεί έναν παιδοψυχολόγο. Ο παιδοψυχολόγος, εφαρμόζει τη συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (είδος ψυχοθεραπείας που επικεντρώνεται στην αλλαγή των δυσλειτουργικών συμπεριφορών), για να βελτιώσει τη λειτουργικότητα του παιδιού σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Σε συνεργασία με τους γονείς, δημιουργεί ένα λεπτομερές καθημερινό πρόγραμμα, προσαρμοσμένο στις προσωπικές ανάγκες κάθε παιδιού, γιατί αυτό που χρειάζονται περισσότερο τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, είναι σαφή όρια και ένα σταθερό, πλήρως οργανωμένο πρόγραμμα.

Το σημαντικότερο κομμάτι αυτού του προγράμματος είναι το point system, ένα σύστημα με μικρές, μεγάλες ή μεσαίες επιβραβεύσεις, που δίνουν κίνητρο στο παιδί για να προχωρήσει. Γιατί, ενώ τα παιδιά αυτά δεν ανταποκρίνονται στην τιμωρία, ανταποκρίνονται πολύ καλά στις αμοιβές! Οι επιθυμητές συμπεριφορές μαζεύουν πόντους, ενώ οι ανεπιθύμητες δεν τιμωρούνται, απλά αφαιρούν πόντους, πράγμα που τους απομακρύνει από την ποθητή αμοιβή. Δεν είναι εύκολο για το γονιό να τηρήσει τις οδηγίες του ψυχολόγου. Τα παιδιά αντιδρούν στην αλλαγή και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Χρειάζεται αποφασιστικότητα, επιμονή και καλή συνεργασία με τον ειδικό. Ενδεικτικά, σας παραθέτω κάποιες συμβουλές αντιμετώπισης της διαταραχής:

1) Ζητήστε από το δάσκαλο να τοποθετήσει το παιδί στο μπροστινό θρανίο και να το κάνει «βοηθό» του στην τάξη. Να μοιράζει φωτοτυπίες ή να μαζεύει τα τετράδια από τα θρανία, για να ικανοποιεί και την ανάγκη του για κίνηση και να νιώθει κομμάτι του σχολείου, ακόμα κι αν η διάσπαση προσοχής και οι χαμηλές επιδόσεις το απομακρύνουν συναισθηματικά από αυτό. Επίσης, θα πρέπει ο δάσκαλος να υιοθετήσει έναν εναλλακτικό τρόπο εξέτασης, μέσω σύντομων ερωτήσεων ή multiple choice και να το εξετάζει στην αρχή της ώρας, που η προσοχή του είναι πιο συγκεντρωμένη.

2) Να αποφεύγει να μελετά μπροστά από παράθυρα ή μπαλκονόπορτες και να δοκιμάσει ποιό από τα δωμάτια του σπιτιού το βοηθάει περισσότερο να συγκεντρωθεί. Να τοποθετεί όλα τα βιβλία, εκτός από αυτό που δουλεύει την προκειμένη στιγμή, μακριά του, ώστε να σηκώνεται και να περπατά λίγο, πριν πιάσει το επόμενο μάθημα.

3) Να φτιάχνει λίστες καθηκόντων πριν ξεκινήσει το καθημερινό διάβασμα και να διαγράφει ένα ένα τα καθήκοντα αυτά, μόλις τα ολοκληρώνει. Να χωρίζει την ύλη του σε μικρά κομματάκια και να χρονομετρά τον εαυτό του, ώστε να αποκτήσει αίσθηση του πόσο χρόνο χρειάζεται για να ολοκληρώσει μια άσκηση.

4) Να στοχεύει να ξεκινάει τη μελέτη του μια συγκεκριμένη ώρα και αν καταφέρνει να το κάνει με διαφορά μικρότερη των πέντε λεπτών από την ώρα που έχετε ορίσει, να δέχεται επιβράβευση.

5) Να χρησιμοποιεί μια ηχητική ειδοποίηση κάθε 5 λεπτά. Μπορεί να βάλει το κινητό του να χτυπάει ή να χρησιμοποιηθεί κάποιο ηχογραφημένο μήνυμα του γονιού. Κάθε φορά που θα ακούει τον ήχο, θα πρέπει να σημειώνει σε ένα τετράδιο, πώς ήταν την προκειμένη στιγμή, για παράδειγμα «πρόσεχα» ή «σκεφτόμουν το ματς της Κυριακής».

6) Προάγετε τις οργανωτικές του δεξιότητες, αναθέτοντας δουλειές του σπιτιού. Πάρτε το μαζί στο super market, κάντε μαζί τη λίστα με τα ψώνια και αναθέστε του να διαγράφει ένα ένα τα αντικείμενα που ρίχνετε στο καλάθι. Τα δωμάτια των παιδιών με ΔΕΠ-Υ, βρίσκονται μονίμως σε μια κατάσταση που προκαλεί καβγάδες στο σπίτι. Φτιάξτε μια λεπτομερή λίστα με το τι πρέπει να κάνει για να συμμαζέψει το δωμάτιο και προτρέψτε το και πάλι, να διαγράφει μία μία τις δουλειές που ολοκληρώνει.

Η ΔΕΠ-Υ ακολουθεί το άτομο σε όλη την ενήλικη ζωή. Όσο πιο γρήγορα μάθει να την ελέγχει και να ζει λειτουργικά, τόσο λιγότερα προβλήματα θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει. Τα παιδιά αυτά ζουν συνεχώς σε συνθήκες έντασης, τούς φωνάζουν οι γονείς, τούς φωνάζουν τα μεγαλύτερα αδέρφια, τούς φωνάζουν οι δάσκαλοι. Και να σκεφτείτε ότι, λόγω της διαταραχής, έχουν ιδιαίτερα οξυμένες αισθήσεις. Σε ένα βιωματικό σεμινάριο που παρακολούθησα για την συγκεκριμένη διαταραχή, προσπάθησαν να μας δώσουν να καταλάβουμε πώς αισθάνεται ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ, με τον εξής τρόπο: έκατσε κάποιος πάνω σε μια μπάλα γυμναστικής (από τις μεγάλες μπάλες για pilates), έβαλε ακουστικά στα αυτιά του, μέσα από τα οποία άκουγε heavy metal στο τέρμα, είχε πίσω του την εργοθεραπεύτρια να τον κουνάει, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κάτσει στην μπάλα και μέσα σε όλη αυτή την τρέλα, έπρεπε να διαβάσει δυνατά ένα κείμενο από ένα βιβλίο. Όταν η διαδικασία ολοκληρώθηκε, φυσικά και δεν θυμόταν τίποτα από αυτό που είχε διαβάσει!

Κάπως έτσι, λοιπόν, νιώθουν αυτά τα παιδιά. Οι επιπλέον εντάσεις που δέχονται από το περιβάλλον τους δεν τους βοηθάνε, αντίθετα μειώνουν την αυτοπεποίθησή τους. Για να τους βοηθήσουμε, θα πρέπει να φτιάξουμε γύρω τους ένα ήρεμο, υποστηρικτικό περιβάλλον, παράλληλα, όμως, να είμαστε αυστηροί και συνεπείς όσον αφορά στην τήρηση των οδηγιών του παιδοψυχολόγου. Και να μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για έξυπνα παιδιά, με πολλές ικανότητες και ιδιαίτερη επιχειρηματικότητα! Η ΔΕΠ-Υ δε είναι αναπηρία, ούτε κατωτερότητα! Ας είμαστε ενημερωμένοι, για να μπορούμε να είμαστε ανοιχτόμυαλοι!